Statystyka to dziedzina nauki, która zajmuje się badaniem zjawisk, przede wszystkim masowych, a także metodami pozyskiwania i prezentacji informacji.

Początkowo termin statystyka (języka łacińskiego status – państwo) odnosił się do państwa i zawierał w sobie ogół wiadomości o nim, tj. ludność, ustrój społeczny czy gospodarczy. Początek XVIII wieku to rozwój statystki jako narzędzia, które wykorzystywane było do opisywania zjawisk gospodarczych, poprzez gromadzenie danych i ujmowanie ich w sposób mierzalny – ilościowy.

Znaczenie pojęcia statystyka

Obecnie pojęcie statystyka rozumiane jest jako :

• nazwa zbioru informacji liczbowych, które dotyczą konkretnego zjawiska bądź procesu (tj. liczba wypadków drogowych, liczba wziętych rozwodów, liczba urodzeń)
• wszelkie prace badawcze, opierające się na gromadzeniu i opisywaniu danych liczbowych (w tym kontekście statystykę uprawiają urzędy, które zajmują się zbieraniem danych liczbowych dotyczących konkretnych procesów – np prace Głównego Urzędu Statystycznego)
• dyscyplina naukowa, która zajmuje się metodami analizy zbiorów danych liczbowych, które z kolei odnoszą się do zjawisk masowych i powtarzających się.

Z tego wynika, że najogólniejsza definicja zagadnienia „statystyka” wygląda następująco: jest to nauka, której głównym obszarem zainteresowań są metodypozyskiwania i przedstawiania, a takżeanalizy danych opisujących zjawiska oraz wykrycie prawidłowości, które rządzą badanymi zjawiskami. Dotyczy głównie zjawisk masowych – czyli do takich, w których występuje dostatecznie duża liczba obserwacji. Obserwacje te można przedstawić w sposób ilościowy.  Istnieje również inna definicja statystyki, według której statystyka to metoda wydobywania informacji z danych oraz podejmowania decyzji w warunkach niepewności.

Funkcje statystyki

Statystyka spełnia trzy podstawowe funkcje :

• informacyjną, ponieważ daje pełen obraz o badanym zjawisku, procesie, zaś obraz jest obiektywny,
• analityczną, ponieważ statystyka pozwala na określenie czynników, które kształtują konkretne procesy oraz zjawiska,
• prognostyczną, gdyż pozwala na przewidywanie kierunku w którym rozwijać się będą analizowane zjawiska i procesy: wskazuje na pewne prawidłowości ich rozwoju.

Podsumowując, statystyka to nauka, która umożliwia formułowanie uogólnień na podstawie wyników uzyskanych w drodze analizy, pozwala także na budowanie hipotez i prognoz dotyczących zjawisk, które wystąpią w przyszłości na podstawie badań prowadzonych w teraźniejszości. Statystyka stwarza narzędzia dzięki którym można uporządkować informacje na temat zjawisk masowych i powtarzalnych, przez co daje możliwość zbudowania ich ogólnego obrazu. Za pomocą narzędzi, których dostarcza, można przeprowadzić analizę przyczyn, które kształtują badane procesy oraz zjawiska, co z kolei umożliwi zbadanie czy dane zjawisko bądź proces występuje systematycznie, czy też jest ono przypadkowe.

Statystyka opisowa

Statystyka opisowa to dział statystyki, zajmujący się sposobem opisywania danych statystycznych, które zostały uzyskane po przeprowadzeniu badań statystycznych. Jej zadaniem jest wnioskowanie i uogólnianie na temat zbioru badanych danych, a także stworzenie podsumowania dla tego właśnie zbioru danych.  Badania statystyczne to proces pozyskiwania danych – próbek.

Zajmuje się problemami programowania statystycznych danych, metodami obserwacji statystycznej oraz sposobami opracowywania i przedstawiania materiału uzyskanego w wyniku obserwacji, a także opisem syntetyzującym właściwości zbioru. Statystyka opisowa traktowana jest jako podstawowy, początkowy krok w procesie analizy danych.

Techniki statystyki opisowej

Wśród technik statystyki opisowej znajduje się :

• opis tabelaryczny (czyli przedstawienie danych za pomocą tabel),
• graficzna prezentacja wyników (przedstawienie danych w formie histogramu, wieloboku liczebności bądź krzywej liczebności, wykresu pudełkowego, krzywej Lorenza),
• wyznaczanie miar rozkładu (są to wielkości obliczane na podstawie uzyskanych danych).

Miary te można podzielić na: miary położenia, zróżnicowania, rozproszenia, koncentracji, a także asymetrii. Drugą kategorią podziału tych miar jest podział na pozycyjne i klasyczne. W badaniach wykorzystuje się jednocześnie techniki z każdej grupy, gdyż są one wobec siebie komplementarne, dostarczając uzupełniających się nawzajem danych.

Statystyka opisowa zajmuje się wstępnym opracowaniem wyników pomiarów (czyli badań danych, próbek), nie posługując się przy tym rachunkiem prawdopodobieństwa. Nie wyciąga się tutaj także wniosków, które mogłyby dotyczyć populacji generalnej.

Statystyka matematyczna

Jest to dział statystyki, który używa teorii prawdopodobieństwa czym przyczynia się do rozwoju statystyki jako nauki od strony matematycznej, przy okazji wykorzystując wszystkie inne działy matematyki.Głównym obszarem działalności statystyki matematycznej jest wnioskowanie statystyczne, które polega no wnioskowaniu o całej zbiorowości posługując się wynikami uzyskanymi z prób. Na wnioskowanie statystyczne składa się estymacja oraz weryfikacja hipotez statystycznych.

Metody statystyczne

Metody statystyczne są narzędziem, które znajduje swoje zastosowanie wszędzie tam gdzie trzeba poznać prawidłowości rządzące zjawiskami masowymi. Jest to więc sposób badania określonych zbiorowości statystycznych, za pomocą odpowiednich narzędzi i procedur.  Ważne jest, aby zbiorowości te składały się z jednostek o podobnych wartościach, ale nie identycznych.

Podstawowe metody statystyczne

Podstawowymi metodami użytecznymi w charakterystykach statystycznych są miary położenia, inaczej miary przeciętne, dzięki którym można uzyskać informacje o przeciętnym poziomie wartości badanej cechy, która znajduje się w rozpatrywanej zbiorowości statystycznej. Miary przeciętne dzielą się na :

• miary średnie,
• miary przeciętne pozycyjne.

Miary przeciętne pozycyjne to : wartość ćwiartkowa, wartość najczęściej występująca, wartość środkowa. Z kolei wśród miar średnich można wyróżnić: średnią arytmetyczną, średnią geometryczną, średnią kwadratową, średnią harmoniczną.

Drugą podstawową metodą statystyczną są miary zmienności, których celem jest ukazanie stopnia koncentracji wokół centralnej cechy, poszczególnych wartości jednostek z badanej zbiorowości. Do tych miar zalicza się wariancja, odchylenie przeciętne, odchylenie ćwiartkowe oraz odchylenie standardowe, kowariancja, współczynnik zmienności, a także zmienna standaryzowana.

Zastosowanie metod statystycznych

Metody statystyczne stosowane są w celu poznania prawidłowości zjawisk masowych – np. przy badaniu problemów ekonomicznych, demograficznych. Pod pojęciem zjawiska masowe należy rozumieć procesy charakteryzujące się prawidłowością, której nie da się ustalić na podstawie pojedynczej obserwacji. Ich cechą charakterystyczną jest to, iż występują często. Do przykładowych zjawisk masowych można zaliczyć: wypadki drogowe, liczba zgonów, liczba małżeństw, bezrobocie.